WADY STÓP

 Wady wrodzone które widać już po urodzeniu dziecka:

wrodzonej stopy końsko-szpotawej,

płasko-koślawej,

wad tworzenia palców – palcozrostów,

palców dodatkowych i innych.

 

Stopa płasko-koślawa (płaskostopie) – ćwiczenia

- unoszenie drobnych przedmiotów za pomocą palców u stóp

- rysowanie kredkami trzymanymi stopą

- bieganie boso – stymulacja mięśni utrzymujących prowidłowy kształt stopy

- Chodzenie w klapkach lub chodakach, które trzeba przytrzymywać palcami, również powoduje poprawę wysklepienia stopy.

- Wskazane jest także obuwie na elastycznej podeszwie, z wyprofilowanym podparciem sklepienia podłużnego.

- Coraz częściej negowana jest rola sztywnego obuwia ortopedycznego z twardą podeszwą i cholewką.

- Stałe stosowanie takiego obuwia w ciągu dnia może spowalniać prawidłowy rozwój mięśni.

 

Budowa i czynności stopy:

• Stopa stanowi zarówno narząd podporowy jak i narząd ruchu. Wyróżniamy w niej trzy odcinki: stęp, śródstopie oraz palce stóp.

• Budowa stopy jest uwarunkowana swoją funkcją

- podporową,

- nośną

- amortyzatora wstrząsów.

 

Funkcja stopy: amortyzacja wstrzasów, zapewnienie kontaktu z gruntem, poruszanie się, bieganie, skakanie = lokomocja

Kościec stopy tworzy sklepienie podłużne i poprzeczne.

W drugim okresie krytycznym, wskutek dysproporcji pomiędzy ciężarem ciała a wydolnością stabilizatorów biernych i czynnych, obserwuje się tak zwane płaskostopie pozorne.

 

Specyficzne wysklepienie stopy utworzone przez system łuków podłużnych i poprzeczncyh służy:

- utrzymaniu ciężaru ciała

- dostosowaniu krztałtu stopy do zmian podłoża

- obciążenia i ruchu

 

Sklepienie podłużne stopy:

utworzine jest przez łuk podłużny przy środkowy (dynamiczny) i łuk podłużny boczny (statuczny)

 

Sklepienie poprzeczne stopy:

ukształtowane jest przez łuk poprzeczny przedni utworzony przez głowy pięciu kości śródstopia i łuk poprzeczny tylny utworzony przy 3 kości klinowej i k szczściennej

 

Łuk przyśrodkowy – obejmuje pięć kości do których w porządku od przodu ku tyłowi należą:

- I k śródstopia – głowa styka się z podłożem

- k klinowata przyśrodkowa – wyraźnie uniesiona nad podłożem

- k łódkowata – stanowiąca zwornik tego łuku (położona wew zielonego trapezu) i zwiększona 15-18mm nad podłożem

- k skokowa – przejmująca obciążenia transmitowane wzdłuż podudzia i rozkładająca je na całe sklepienie

- k piętowa – kontaktująca się z podłożem swoją tylną częścią

 

Przy niewielkim obciążeniu z podłożem stykają się krańcowe elementy luku przedniego (głowy pierwszej i piątej kości śródstopia), które wraz z kością piętową tworzą trójkąt podparcia .

 

Przy znacznym obciążeniu luk ulega spłaszczeniu, a stopa opiera się o podłoże głowami wszystkich kości śródstopia.

 

Aby architektura stopy po jej odkształceniu mogła ponownie przyjąć układ pierwotny, konieczny jest system stabilizatorów biernych, w postaci układu więzadłowo-torebkowego oraz czynnych, w postaci mięśni krótkich i długich.

 

Podłużne sklepienie jest utrzymywane i wzmacniane przez:

 rozcięgno podeszwowe,

więzadła podeszwowe (zwłaszcza długie),

więzadło piętowo-sześcienne podeszwowe,

więzadło piętowo-łódkowe (osłabienie powoduje obniżenie łuku przyśrodkowego, co prowadzi do płaskostopia),

mięsień piszczelowy tylny, i mięsień piszczelowy przedni,

mięsień strzałkowy długi,

mięśnie krótkie podeszwowej strony stopy.

 

Poprzeczne sklepienie jest utrzymywane i wzmacniane przez:

więzadła śródstopne podeszwowe, głównie poprzeczne głębokie śródstopia (łączą głowy wszystkich kości śródstopia),

mięsień strzałkowy długi,

mięsień piszczelowy tylny,

mięsień przywodziciel palucha.

 

Patologia stopy polega na niewydolności bądź zaburzeniach w napięciu grup mięśniowych, a nie pojedynczego, izolowanego mięśnia.

 

*Wyróżniamy postać wrodzoną i nabytą stopy płaskiej.

*Zdecydowanie najczęściej wada występuje w postaci nabytej i może pojawić się w każdym wieku. W postaci nabytej właściwe zniekształcenie poprzedza stan określany jako płaskostopie czynnościowe

 

WAŻNE!

Najczęstszą przyczyną stopy płaskiej statycznej jest dysproporcja pomiędzy obciążeniem statycznym, a wydolnością układu więzadłowo-mięśniowego.

 

Usytuowanie spłaszczenia decyduje o rodzaju wady. Możemy wyróżnić stopę:

płaską podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez,

płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub nie,

płasko-koślawą ze zniesieniem obu łuków.

 

& STOPA PŁASKA PODŁUŻNIE

Jest to najczęstsza wada stopy.

Zmiany występują głównie w stawie piętowoskokowym i skokowo-łódkowym.

Kość piętowa ustawia się w koślawości.

Głowa kości skokowej słabo podtrzymywana przez osłabione więzadło piętowo-łódkowe podeszwowe zsuwa się w dół oraz przemieszcza do środka i ku przodowi, pociągając za sobą kość łódkowatą, co powoduje odwiedzenie przodostopia.

W wyniku zmian dochodzi do spłaszczenia łuku dynamicznego

Z czasem dochodzi do szybszego zużywania się stawów oraz powstania zmian w postaci zwężenia szczelin stawowych, osteofitozy brzeżnej i zaburzeń zagęszczenia tkanki kostnej. Z czasem zmiany kształtu kości i ich struktury ulegają utrwaleniu.

 

& STOPA PŁASKA STATYCZNA Z KOŚLAWOŚCIĄ K PIĘTOWEJ

Zmienność objawów w przebiegu procesu pozwala na wyselekcjonowanieczterech rodzajów stopy płaskiej podłużnie.

 

Stopa płaska niewydolna (niewydolność mięśniowa).

Jest to najlżejsza forma płaskostopia. W odciążeniu łuki stopy ukształtowane są prawidłowo, w obciążeniu ulegają spłaszczeniu. Na tym etapie zmian najczęściej koślawość pięty nie występuje lub jest niewielka i koryguje się przy wspięciu na palce.

Bolesność pojawia się w mięśniach przeciążonych, szczególnie w obszarze wewnętrznej strony sklepienia podłużnego, wzdłuż rozcięgna podeszwowego i ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego

 

Stopa płaska wiotka (niewydolność więzadłowa).

Łuki stopy są lekko spłaszczone, nawet w odciążeniu. Pojawia się koślawość kości piętowej, a jeżeli koślawość występowała w poprzednim okresie, to przestaje się korygować przy wspięciu na palce. Na wewnętrznej stronie stopy tworzy się uwypuklenie, jako efekt przemieszczenia głowy kości skokowej i kości łódkowatej. Zewnętrzny kontur łuku statycznego ulega załamaniu, wskutek odwiedzenia przodostopia.

 

Stopa płaska wiotka (niewydolność więzadłowa).

W stawie skokowo-łódkowym i w okolicy guza piętowego pojawia się bolesność, z powodu zmian zwyrodnieniowych w obrębie chrząstki i torebki stawowej oraz wyrośli kostnych.

Stopa płaska przykurczona.

Przyczyną deformacji są zmiany zniekształcające lub procesy zapalne stawów stępu. Mięśnie strzałkowe ulegają przykurczeniu w reakcji ochronnej na ból pojawiający się podczas ruchów stępu. Podudzie przeważnie jest szczuplejsze z powodu niepełnej pracy mięśni. Zaznacza się koślawość stępu oraz odwiedzenie i nawrócenie przodostopia. W obrębie mięśni strzałkowych i ich ścięgien występuje bolesność (szczególnie w okolicy zatoki stępu) nasilająca się podczas próby biernego odwrócenia pięty i przodostopia . Chód staje się niezgrabny.

 

Stopa plaska zesztywniała (niewydolność związana ze zmianami strukturalnymi). Jest konsekwencją zniekształcających zmian w obrębie kości i stawów. Mimo dużych zmian w postaci utrwalonej może przebiegać bezboleśnie.

Stopa płaska zesztywniała jest zasadniczo wydolna statycznie, choć bez możliwości dostosowania kształtu do zmian podłoża. Przeciążenia mogą powodować przykurcze mięśni strzałkowych i długiego prostownika palców (szczególnie czwartego i piątego palca), zmiany zapalne oraz dolegliwości bólowe.

 

& STOPA PŁASKA POPRZECZNIE

Wada polega na spłaszczeniu łuku poprzecznego przedniego. Głowy drugiej i trzeciej kości śródstopia ulegają obniżeniu, a pod nimi tworzy się głęboki odcisk (modzel). Modzel uciska na nerw. Może wytworzyć się wówczas stan zapalny w obrębie nerwu Najczęstszą przyczyną stopy płaskiej poprzecznie jest niewydolność mięśniowo-więzadłowa. U dzieci wada przebiega przeważnie bezboleśnie, u dorosłych najczęściej bolesność jest znaczna

 

W przypadku szpotawego ustawienia pierwszej kości śródstopia obserwuje się dodatkowo koślawy paluch (haluks valgus). Paluch ulega odchyleniu w stronę boczną i w zależności od ułożenia pozostałych palców, nakłada się lub podkłada pod drugi palec albo, w przypadku koślawości pozostałych palców, układa się do nich równolegle. W takiej sytuacji na wewnętrznej stronie stopy wystaje znaczna część głowy pierwszej kości śródstopia błędnie nazywana przez pacjentów naroślą kostną

 

Leczenie

Leczenie powinno być uzależnione od wieku, płci, trybu życia i stopnia zniekształcenia.

 

Płaskostopie podłużne przy wydolnej stopie i bez koślawości kości piętowej zasadniczo nie wymaga specjalnego postępowania leczniczego.

Profilaktycznie, okresowo można stosować masaże, w celu uaktywnienia transportu tkankowego.

leczeniem płaskostopia należy zbadać ustawienie barków, kolan, miednicy i głowy

 

W przypadku stopy płasko-koślawej niewydolnej i wiotkiej podstawową formą leczenia zachowawczego jest kinezyterapia .

 

U pacjentów ze stopą płaską przykurczoną w okresie ostrym nie stosuje się kinezyterapii, ze względu na unieruchomienie. W okresie przewlekłym prowadzi się ćwiczenia rozciągające i wzmacniające

 

W stopie płaskiej zesztywniałej mimo braku możliwości korekcji należy utrzymać w sprawności palce, staw skokowy górny, stawy kolanowe i biodrowe

 

Należy wzmacniać mięśnie: glistowate, Wewnętrzne stopy zginacz długi palców.

* Wzmocnienie mięśnia piszczelowego przedniego uzależniamy od pierwotnej przyczyny płaskostopia.

* Często zdarza się, że właśnie zbytnie napięcie tego mięśnia decyduje o rozwoju deformacji. W takim przypadku należy go oczywiście usprawniać, jednak nie powodując jego wzmocnienia.

* Wzmacnianie mięśnia piszczelowego tylnego uzależnione jest od stanu ścięgna Achillesa. Jeżeli ścięgno jest napięte, mięsień piszczelowy tylny usprawniamy bardzo ostrożnie, aby nie zwiększać zgięcia w stawie skokowym.

* Rozluźniamy mięsień trójgłowy łydki i ścięgno Achillesa (jeżeli istnieje taka potrzeba) oraz mięsień strzałkowy długi. W niektórych przypadkach rozciągnięcia wymaga mięsień piszczelowy przedni.

 

Celem zabiegów fizykalnych jest

wyrabianie odruchów właściwej postawy oraz

czynne wzmocnienie mięśni stopy i podudzia.

 

Fizykoterapia

promieniowanie podczerwone, elektrostymulacja, helioterapia, parafinoterapia, masaże wirowe, kąpiele gorące, kąpiele - na przemian - zimne i gorące. Szczególnie skuteczne są faradyczne kąpiele stóp.

Powodują one wzmocnienie mięśni,

pomagają choremu odzyskać czucie ruchów i zorientować się, które ruchy można wykonać.

Stymulację wykonujemy zarówno podłużnie, jak i poprzecznie w zakresie mięśni glistowatych i międzykostnych.

Stymulacja mięśnia piszczelowego przedniego i mięśnia piszczelowego tylnego uzależniona jest od opisanych wyżej czynników.

 

Kinezyterapia

-Rodzaj ćwiczeń musi być dostosowany do wieku pacjenta i stopnia zniekształcenia.

-Stosuje się ćwiczenia:

kształtujące nawyk prawidłowej postawy,

rozciągające mięśnie przykurczone,

kształtujące i doskonalące nawyk prawidłowego ustawiania stóp,

wzmacniające mięśnie krótkie stóp,

wzmacniające mięśnie długie stóp.

 

Masaż: Celem wykonywanego masażu może być działanie przygotowujące do ćwiczeń, łagodzące pobudzenie po ćwiczeniach, korekcyjne lub odżywcze i ogólnousprawniające, w zależności od rodzaju i stopnia zniekształcenia.

 

* Zabiegi chirurgiczne wykonuje się rzadko, głównie w przypadkach, w których zmiany uniemożliwiają chodzenie lub pojawiają się uszkodzenia neurologiczne (np. metatarsalgia Mortona). W większości przypadków, nawet w daleko posuniętych zmianach, stopa jest wydolna statycznie.

 

& STOPA ZNIEKSZTAŁCONA

Główne ruchy jakie wykonuje stopa, odbywają się w stawie skokowym górnym (zginanie podeszwowe, zginanie grzbietowe), stawie skokowym dolnym i stawach stępu (odwracanie, przywodzenie, nawracanie, odwodzenie).

Utrwalenie stopy w którymś z tych ustawień jest przyczyną ograniczenia ruchu w kierunku przeciwstawnym, dając obraz „stopy zniekształconej".

 

Jak wynika z powyższego mamy cztery główne postacie zniekształcenia:

stopa końska - stopa i staw skokowy ustawione są w zgięciu podeszwowym;

stopa piętowa - stopa i staw skokowy ustawione są w zgięciu grzbietowym;

stopa szpotawa - ustawienie stopy w przywiedzeniu i odwróceniu;

stopa koślawa - ustawienie stopy w odwiedzeniu i nawróceniu.

 

Poza wymienionymi zniekształceniami możemy mieć do czynienia z zaburzeniami łuków stopy:

stopa plaska - obniżenie lub zniesienie łuków stopy. Ze względu na znaczne możliwości leczenia zachowawczego zwłaszcza we wczesnych stadiach choroby stopa płaska

stopa wydrążona - nadmiernie wykształcone sklepienie podłużne.

 

* Wymienione zniekształcenia rzadko występująjako pojedyncze. Przeważnie dwie z wymienionych wad pojawiają się wspólnie, dając np. stopę końskoszpotawą, piętowo- koślawą, piętowo-szpotawą, płasko-koślawą

 

Etiologia

Zniekształcenia stóp możemy podzielić na:

wrodzone - spowodowane najczęściej nieprawidłowym ułożeniem płodu, zaburzeniami rozwojowymi, porażeniami i urazami okołoporodowymi. Wśród przyczyn wymienia się również czynnik dziedziczny;

nabyte - spowodowane urazami, chorobami kości, chorobami stawów i tkanek miękkich, porażeniami wiotkimi, porażeniami spastycznymi, kurczącymi się bliznami.

Najczęstszą przyczyną zniekształceń stóp są porażenia wiotkie dające poza zniekształceniem zaburzeni troficzne.

 

& STOPA KOŃSKA

Rzadko występuje jako postać wrodzona. Przeważnie jest konsekwencją porażenia. Towarzyszy dziecięcemu porażeniu mózgowemu. Może występować w różnym stopniu ciężkości.

Pięta jest uniesiona ku górze, a chory chodzi na palcach, opierając ciężar ciała na głowach kości śródstopia.

Zniekształcenie dotyczy jedynie stawu skokowego. Zwiększa się podłużne sklepienie stopy, a przodostopie ulega rozszerzeniu.

Z czasem palce stają się szponowate. W przypadkach wrodzonych zniekształcenie jest lekkiego stopnia. W cięższej postaci występuje w stopie porażennej z powodu jej opadnięcia nie tylko w stawie skokowym ale również w stawach stępu (sklepienie podłużne jest wyższe).

 

1.Kości: zmiany nie są zaznaczone.

2.Więzadła:

rozciągnięte - przednie stawu skokowego i grzbietu stopy,

skrócone - długie i krótkie więzadła podeszwowe, małe więzadła podeszwy i powięzi podeszwowej.

3.Mięśnie:

rozciągnięte - przednia grupa piszczelowa,

przykurczone - mięśnie łydki i ścięgno Achillesa, długie zginacze palców, strzałkowy długi.

 

& STOPA PIĘTOWA

Z postacią wrodzoną mamy do czynienia rzadko.

Postać nabyta jest konsekwencją przebytej choroby Heinego-Medina lub operacji na ścięgnie Achillesa przy zbytnim jego wydłużeniu.

 

* Zniekształcenie polega na grzbietowym zgięciu w stawie skokowym. Stopa jest uniesiona ku górze (zależnie od stopnia ciężkości), a chory chodzi na pięcie. Przy znacznych zniekształceniach i w postaci porażennej z czasem dochodzi do pogłębienia sklepienia podłużnego, wskutek obniżenia stopy w stawach śródstopnostępowych oraz ześlizgiwania się kości łódkowatej i sześciennej do dołu i do przodu.

 

* Przyczyną takiego stanu rzeczy jest z jednej strony działanie siły ciężkości, a z drugiej chęć sięgnięcia palcami do ziemi. Przy wysokim sklepieniu nawet działanie prostowników palców potęguje zniekształcenie.

 

Kości:

W postaci wrodzonej zniekształcenie dotyczy stawu skokowego. Przemieszczenia i deformacje są nieznaczne.

Niekiedy mogą mieć miejsce braki lub zniekształcenia kości.

W postaci porażennej występują zmiany w ułożeniu kości piętowej, łódkowatej i sześciennej oraz uwydatnienie łuku podłużnego stopy.

 

Więzadła:

rozciągnięte - część tylna więzadeł obocznych stawu skokowego i więzadło tylne,

skrócone - przednia część wewnętrznych i zewnętrznych więzadeł obocznych stawu skokowego i więzadło przednie.

 

Mięśnie:

rozciągnięte - mięśnie łydki,

przykurczone - przednie mięśnie podudzia, mięśnie podeszwy i powięź podeszwowa.

 

& STOPA SZPOTAWA

Stopa ustawiona jest w odwróceniu i przywiedzeniu, dlatego chory chodzi na jej zewnętrznym brzegu. Bardzo często wada łączy się z końskim ustawieniem stopy, dając stopę końsko-szpotawą

 

Kości:

W czystej postaci zmiany obejmują staw skokowy dolny i stawy śródstopno- stępowe.

 

Więzadła:

rozciągnięte - więzadła strony zewnętrznej stopy i stawu skokowego,

skrócone - więzadła strony przyśrodkowej stopy i stawu skokowego.

 

Mięśnie:

rozciągnięte - mięśnie strzałkowe,

przykurczone - piszczelowe przedni i tylny.

 

& STOPA KOŚLAWA

W czystej postaci częściej występuje jako postać wrodzona, niż nabyta. Stopa koślawa często jest skojarzona ze stopą płaską, dając stopę płaskokoślawą.

W czasie chodzenia występuje ból w okolicy podeszwowej po stronie przyśrodkowej stopy.

W postaci wrodzonej zmiany są podobne jak w stopie płasko-koślawej. Czasami obserwuje się braki kości lub nieprawidłowości w ich budowie.

W postaci nabytej najczęstszą przyczyną jest krzywica, porażenia lub urazy.

W postaci porażennej porażeniu ulega mięsień piszczelowy przedni.

Zmiany w obrębie kości mięśni i więzadeł są podobne jak w stopie płasko-koślawej

& STOPA WYDRĄŻONA

W zniekształceniu dochodzi do zwiększenia wartości łuku podłużnego stopy. Łuk jest nienaturalnie wysoki, przy czym zmianę należy traktować jako opadnięcie stępu, a nie uniesienie samego łuku. Przeważnie zniekształceniu towarzyszą palec szponowate.

W większości przypadków jest to zniekształcenie nabyte.

Może występować jako zmiana pojedyncza lub łączyć

się z innymi zniekształceniami, szczególnie stopą końsko-szpotawą i stopą piętową.

Ogólne zasady leczenia dla wszystkich deformacji są podobne i obejmują:

zniesienie zniekształcenia,

Zniesienia zniekształcenia można dokonać za pomocą korekcji ręcznej lub zabiegu operacyjnego. Ręczna korekcja jest skuteczna tylko do trzeciego miesiąca życia dziecka. U dzieci w wieku pomiędzy trzecim miesiącem a drugim rokiem życia skuteczne mogą okazać się jeszcze rękoczyny w znieczuleniu. Po ukończeniu przez dziecko drugiego roku życia pozostaje tylko leczenie chirurgiczne.

utrzymanie prawidłowego ustawienia.

Do utrzymania prawidłowego ustawienia u bardzo małych dzieci przeważnie wystarczy plastrowanie lub bandażowanie w liiperkorekeji. Jeżeli nie ma poprawy w ciągu 8 tygodni, stosuje się bardziej radykalne unieruchomienie (gips, szyny korekcyjne itp.).

 

& PALCE MŁOTKOWATE

występują najczęściej w palcach od II do IV, a ich przyczyną oprócz genetyki, jest źle dobrane, najczęściej za krótkie obuwie. Jeden, kilka lub wszystkie cztery palce częściowo zginają się w jednym lub dwóch stawach międzypaliczkowych, co jest i nieestetyczne i powoduje ucisk i tarcie palców o górną część krytego obuwia.